Enkele recepten om zelf boen/wrijfwas van echte bijenwas te maken.

Om te beginnen wat is bijenwas en wat zit er allemaal in:

Bijenwas is een complex geheel van organische verbindingen bestaande uit koolstof, waterstof, zuurstof en een zeer kleine hoeveelheid stikstof.

Bijenwas is het bestanddeel waaruit de raten (cellen) worden opgebouwd, en waarin naast het voedsel, zoals honing en stuifmeel, worden opgeslagen en waar de larven opgroeien. Bij het produceren van bijenwas en het opbouwen van de raten verbruiken de bijen zoveel energie, dat hun hoge lichaamstemperatuur ervoor zorgt dat het bijenwas vloeibaar blijft. Via kleine spleetachtige klieren aan de onderzijde van de bij, druipt het als het ware uit hun lichaam om dan te gaan stollen.

Deze nieuwe bijenwas is wit en ziet er schilferachtig uit. De bijen gebruiken deze schilfers van bijenwas om nieuwe raten te gaan bouwen. Met hun pootjes bewerken de bijen het bijenwas tot de specifieke raatvorm is bekomen. Later gaat het bijenwas geel worden, en na de broed wordt het bijenwas zelf bruin van kleur.

Deze samen zijn ons bekend onder de vorm van verzadigde koolwaterstoffen, organische zuren, alcoholen en een klein percentage andere stoffen zoals pigmenten, propolis.....
Eigenlijk kunnen we bijenwas nog het beste omschrijven als bestaande uit esters, gevormd uit een alcohol en een vetzuur.

In bijenwas onderscheiden we enkele belangrijke esters:
- myricine (=myricylpalmitaat) vormt het hoofdbestanddeel ( 71-76%) van was.  Deze witte, smaakloze stof smelt bij 72°C en lost op in benzine.
- cerine ( 11-12%) bestaat vooral uit cerotinezuur en lost op in kokende alcohol.

Was is goed oplosbaar in terpentijn, ether, chloroform, benzine. Koude alcohol heeft nauwelijks invloed op de was, maar lost wel de harsstoffen van propolis goed op.
 

aantal componenten in de fracties:
Fracties % hoofdcomponenten nevencomponenten
koolwaterstoffen 14 10 56
mono esters 35 10 10
di esters 14 6 24
tri esters 3 5 20
hydroxy mono esters 4 5 20
hydroxy poly esters 8 5 20
zure esters  1 7 20
zure polyesters 2 5 20
vrije zuren  12 8 10
vrije alcoholen  1 5 ?
niet gedefinieerd 6 7 ?
totaal  100 74 210

UIT: BIJENWAS, E. Segers, e.a.. Kon. Vlaamse Imkerbond. dec. 1990.

Eerst uitleg over de nader te noemen soorten was;

ceresinewas = Aardwas, witte of gele vaste stof, oplosbaar in alcohol. Smeltpunt 68-72°C. Ontstaat door zuivering van ozokeriet met zwavelzuur, gevolgd door filtratie met behulp van houtskool.

carnauba was = gele of bruine harde blokken, smeltpunt 84-86°C. Bladwas in Brazilië gewonnen van een waaierpalm ( Copernicia cerfifera)

montaanwas = zeer harde was, gewonnen uit bruinkolen door extractie met benzeen. Oplosbaar in benzeen . Smeltpunt 90°C.

petroleum distillaat = kleurloze vluchtige vloeistof, mengbaar met de meeste organische oplosmiddelen en oliën, Wordt gevormd door destillatie van petroleum  (zeer brandbaar)

terpentijn = kleurloze heldere olieachtige vloeistof. Ontstaat door stoomdestillatie van terpentijnhars (niet te verwisselen met terpentine!!!)

dennenolie = pijnolie. kleurloze tot amberkleurige olieachtige vloeistof, mengbaar met alcohol. Ontstaat door stoomdestillatie van pijnboomhout.

Stearine = een kleur- smaak en geurloos vet en komt voor in dierlijke en plantaardige vetten. Het is niet oplosbaar in water en slecht in alcoholen. Smelttraject tussen 65 en 70°C.

Paraffine = een aardolieproduct. Wordt in een mengsel met stearine toegepast voor composietkaarsen.

 

Een kleine hoeveelheid aromatische olie (bijv. een paar druppels citroenolie, dennenolie of andere olieachtig aromatisch extract) kan in aan de boenwas worden toegevoegd wanneer deze al koud is maar nog niet uitgehard.

En dan hier een aantal recepten, te beginnen met de meest eenvoudige:

1  

5 delen bijenwas
2 delen terpentijn
cayennepeper
- Schaaf de was in fijne schilfers, als het raspen van oude kaas.
- Voeg de terpentijn en de cayennepeper toe.
- Let vooral op dat er geen stukken was in zitten, deze lossen n.l. minder goed op wat problemen geeft bij het uitwrijven.
- Na goed roeren ontstaat een pasta die uitstekend als meubelboenwas te gebruiken is.
- De toevoeging van iets cayennepeper zou de aantasting door houtworm tegen gaan.

2

- Verwarm de schone was in "au bain-marie" tot het volledig gesmolten is;
- Verdun twee delen terpentijn met 1 deel white-spirit.
- Voeg het mensel langzaam bij de gesmolten was.
- Blijf ondertussen zacht verwarmen zodat het geheel zich goed vermengt.
- Naar gelang de gewenste vastheid van de boenwas voegt men meer of minder van het mengsel toe.

3  

Neem 1 gewichtsdeel was en 2,5 deel terpentijn, voeg hierbij 1% soda aan toe.
Ook hier de was "au bain-marie" verwarmen, of de was zeer fijn raspen en de terpentijn toevoegen.
De boenwas klaart helder op en verkleurt iets naar crèmekleur.

Vaste was voor houten vloeren:

Bovenstaande "au bain marie" smelten en apart mengen: Neem de was van het vuur en meng er het tweede mengsel door.
Met een thermometer de temperatuur controleren. Bij 60°C afvullen in METALEN blikken.
Glas breekt, plastic wordt te zacht.

Vloeibare was voor houten vloeren 1 :

 "au bain-marie" smelten en 1 liter minerale olie toevoegen.

Vloeibare was voor houten vloeren 2 :

 "au bain-marie" smelten.
pan van het vuur, halve liter terpentijn en 15 ml dennenolie langzaam omroeren.

Wrijfwas voor linoleum:

 "au bain marie" smelten en 960 ml terpentijn.

Recept van Hans Rademaker,de doodkisten/boekenkast- (beide in één) bouwer uit Utrecht

Met de schaaf een flinke krul bijenwas van een blok, terpentijn op een warmhoud plaatje verwarmen in een glas met grote halsopening, de was er direct bij. Alles vloeibaar en dan een flinke scheut citroengeurstof erbij. Na afkoelen blijkt of er genoeg van het een en ander inzit. De ervaring leert hoeveel was t.o.v. terpentine, dus begin maar met een kwart terpentine. Heel vloeibaar houden dan trekt het er lekker in.
De antiek restaurateur Gerrit Bot uit Vlaardingen (ook een niet onverdienstelijke buckfast kon. teler) zegt naar 35 jaar ervaring: " er moet carbaubawas bij, anders blijft het plakkerig!!!!!!

8 

Bijna overeenkomstig:
Hierbij is verhitting niet noodzakelijk. 4 delen bijenwas, 2 terpentijn, 1 sinaasappel-, citroen-, kokosnoot- of lijnolie. Schaaf de bijenwas in de terpentijn. Voeg een van de oliën toe en meng. Door de terpentijn lost de was op en is verwarmen niet nodig. Bewaar in blikken of potten met goed
afsluitbaar deksel.

Harde meubelwas:
8 terpentijn, 1 bijenwas, 1 dennenolie, 1 vloeibare zeep, 4 zacht water (bijv. regenwater).
Smelt de was in de terpentijn op laag vuur "au bain-marie".
Vermeng gelijktijdig de zeep in het warm gemaakte water.
Wanneer beide oplossingen iets zijn afgekoeld, of een gelijke temperatuur hebben wordt de water/zeep oplossing bij de olieachtige gegoten.
Roer het mengsel voorzichtig tot er een homogene massa ontstaat. Nadat deze is afgekoeld tot maximaal 50 gr C wordt de dennenolie toegevoegd.
Terwijl het mengsel indikt, giet of schept u het in potjes of blikken met een grote opening. Direct hierna afsluiten.
Etiketteer het product. Als de was te snel hard wordt is het mogelijk deze opnieuw te verwarmen.

10

Meubelwas van gelijke delen terpentijn, lijnolie en bijenwas "au bain-marie" te smelten en goed te mengen. Als de massa is afgekoeld overgieten in potten of blikjes met een grote opening.

11

Vloeibare meubelwas:
4 delen terpentijn, 1 bijenwas, 1 vloeibare zeep, 2 onthard water (bijv. regenwater).
Meng het e.e.a. op dezelfde wijze als hiervoor genoemd. Bewaar het in kleine flessen met een schroefdop.

12

Neem gelijke delen bijenwas en lijnolie. Het gedeelte bijenwas of lijnolie kan, afhankelijk van eigen inzicht, aanzienlijk aangepast worden.
Toevoegen van andere oliën is mogelijk. Het toevoegen van harsen zorgt voor een iets hardere deklaag. (er staat niet vermeld of dit kunstmatige of natuurlijke hars moet zijn).
Als het bijenwas/lijnolie mengsel wordt gekookt totdat zich wat draderige residu op de bodem vormt, kan het bovenste heldere deel worden afgeschonken en gebruikt als vernis.

Enkele oude Engelse recepten!

13

Meubelpasta: 

(1)Bijenwas, terpentijn en lijnolie in gelijke hoeveelheden. Smelt alles dooreen en laat het afkoelen.
(2) 4 oz. bijenwas, 10 oz.terpentijn en alkanet wortel om te kleuren. Smelt alles dooreen.
(3) Wit: 1 lb. witte was, * gallon potaschwater. Kook dit dooreen tot vereiste dikte.
(4) 1 lb. bijenwas, * lb. zeep, 3 oz. parelasch oplossen in * gallon water. Kook dit goed dooreen.
(5) Om houtwerk glanzend te houden: schaaf* lb. bijenwas in * pint terpentijn.

14

Meubel Cream: 

(1) 1 lb. Bijenwas, 24x. parelasch, 4 oz. zeep, 1 gallon water. Kook dit tot het goed dooreen gemengd is.
(2) 2 oz. gele was, 2 oz. gele zeep, 50 oz. water. Kook onder aanhoudend roeren alles dooreen en voeg er aan toe 5 oz. gekookte olie en 5 oz. terpentijnolie.

15

Meubelglansmiddel : 

(1) * lb. Bijenwas, *oz. alkanetwortel. Smelt dit bijeen in een stenen pan tot de was goed is gekleurd : voeg er dan bij * gall. lijnolie en een zelfde hoeveelheid terpentijn. Zeef het door een stuk grof neteldoek. 
(2) Smelt 2 delen was en roer er een deel terpentijn door na ze van het vuur genomen te hebben.

16

Meubel glansolie : 

Water: 1 dl, notenolie: 1 dl, paraffineolie: 1 dl, azijnzuur: 0,1 dl, Arabische gom: 0,1 dl.
Het beste maakt men een gomoplossing 1 : 2 en voegt hiervan zooveel toe tot de emulsie stabiel is. Door toevoegen van een kleine hoeveelheid glycerine is de emulsie beter te verwerken.

17

Witte boenwas : 

Paraffine (smeltpunt 50-52° C): 12 dl, gebleekte carnaubawas: 6 dl, gebl. montaanwas: 6 dl, gebleekte bijenwas: 2 dl, terpentijnolie 50 dl, petroleumdestillaat: 24 dl.
Of met synthetische wassen:
Paraffine: 22 dl, I.G. was OP: 6 dl, ozokeriet: 2 dl, oplosmiddel: 70 dl. Het I.G. was OP kan men ook door rilaanwas vervangen.
Door een kleine hoeveelheid in vet oplosbare rode of gele antilinekleurstof toe te voegen, kan men de boenwas rood of geel kleuren. In het algemeen kan men boenwas met zeer verschillende wasmengsels maken. Voor normale soorten neemt men dan de helft paraffine, terwijl de andere helft bestaat uit een harde was met een klein deel zachte was, die homogeniserend werkt.

18

Harde boenwas : 

Geraff. montaanwas: 20 dl, gebl. carnaubawas of harde kunstwas: 12 dl, geraff. ozokeriet: 5 dl, paraffine: 9 dl, japanwas: 4 dl, terpentijnolie 50 dl. 
Deze was blijft tamelijk hard.Men wrijft hiervan zoveel op de boenlap als juist nodig is. In het gebruik is deze boenwas zeer zuinig.

19

Boetseer- of modelleerwas : 

2000 dln Bijenwas
 270 dln Venetiaanse terpentijn
 140 dln Reuzel
1500 dln Bolus  (Bolus is een vettig aanvoelende klei-soort. Je hebt bolus in witte, grijze, rode, gele en bruine variëteiten.) 

Was, terpentijn en varkensvet samensmelten en met bolus mengen. Laten afkoelen en onderwater kneden tot men de juiste plasticiteit heeft.

20

Zomerwas : 

800 dln bijenwas, 160 dln Venetiaanse terpentijn, 40 dln sesamolie. Zomerwas is dus wat harder dan "winterwas" en minder smeltbaar bij hoge temperatuur.

21

Winterwas : 

700 dln bijenwas, 220 dln Venitiaanse terpentijn, 80 dln sesamolie. Winterwas is dus wat zachter dan "Zomerwas".

22

??....was : 

700 dln bijenwas, 100 dln schapetalg, 100 dln colofonium, 70 dln pigment. (geen idee gewoon maar proberen!)

23

Muntstempelwas : 

40 dln bijenwas, 20 dln colofonium, 10 Venetiaanse terpentijn.
(colofonium: een hars waarmee flesselak en smeermiddelen worden samengesteld; Venetiaanse terpentijn is dikke, goudgele stroop)

24

Enkele soorten gietwas : 

Wanneer de temperatuur laag is, kan 10% vaseline bijgevoegd worden om de was beter te laten lopen. Alles Au bain-marie. Kleur kan worden bijgevoegd. Venetiaanse terpentijn is dikke, goudgele stroop.

bijenwas 4,5
venetiaanse terpentijn 1,5
(i.p.v. terpentijn kunnen ook hars plus geest van terpentijn worden gebruikt) 

gele bijenwas 1,3
gebleekte witte was 0,1
paraffine 0,4
colofoniumhars 0,2

gele bijenwas 10
colofoniumhars 10
Olijf- of katoenzaadolie 90
caliumcarbonaat 90

25

Oude recepten voor plasticine : (wat is Plasticine? a; b; en de recepten)

Was (Japanse) 30 gram.
Talk 5 gram.
Vaseline (geweervet) 9 gram.
Zwavel 20 gram. 
Aardappelmeel 22 gram. 
Oker 3 gram.

Kunstwas (bruin) 52 gram.
Een weinig paraffine olie
Aardappelmeel 30 gram.
Modelleerwas 82 gram.
Uitsmelten op stenen plaat, kneden met de paraffineolie indien nodig.

Japanwas 1000 gram.
Bijenwas 2000 gram.
Venetieense terpentijn 200 gram.
Consistentvet 1000 gram.
Aardappelmeel 3000 gram.
Oker 100 gram.
Amber 20 gram.
In volgorde smelten, goed mengen en daarna uitgieten op stenen plaat, waarna kneden nadat verwarmd in lauw water. Niet uitgieten in water.


1 ounce = 28 gram    

Verantwoording:
Gegevens overgenomen van en uit o.a.: 

Stark, Norman; Hoe maak ik het zelf. Uitg.:Elmar, Rijswijk; de site van Jan Tempelman; Els Kleinendorst;
Food and Agriculture Oganization of the United Nations Rome 1996; "Bijenwas, voorheen en thans" door Th.W.Cowan 1908;
"Mengen en Roeren" door L.P. Edel 1936; Cursusboek Honingkunde
Nederlandse Commissie voor Bijenproducten

Heeft u zelf een bijzonder boenwas recept, of aanvullende gegevens om boenwas te vervaardigen?

stuur me een beemeel...........................

Het Bijkersgilde heeft een uitgave over bijenwas. Deze uitgave maakt deel uit van de cursus Specialist Bijenproducten.