Vertaald en van commentaar voorzien door Hugo Thone.
Sinds het begin van 2003 teistert een zekere Pedro Rodriguez het internet met een totaal nieuwe en (volgens hem) doeltreffende varroabestrijdingsmethode. De man werd echter veelvuldig en zorgvuldig tegen de schenen getrapt en verdween na een tijdje gefrustreerd van het toneel.
Nu is hij terug en heeft zijn methode gepubliceerd : misschien toch het proberen waard!
Bijenmijten en mineral olie
Ik ben opgegroeid op een boerderij: reeds als kleine bengel was ik met dieren bezig. Ik trok mij het lot van “zieke, zielige en nooddruftige” dieren aan, en al vlug zat mijn geheim ziekenhuishok vol met “patienten”. Regelmatig werd ik door mijn ouders op de vingers getikt omdat ik zoveel tijd en geld verspilde aan hopeloze gevallen. Castorolie (wonderolie) uit moeder’s apotheek was mijn geliefkoosd medicijn voor het behandelen van pootmijten bij kippen en oormijten bij konijnen. Toen ik later dierenarts werd, gebruikte ik met succes minerale olien tegen mijten in de oren van katten. Toen ik officiele controleur werd van voedingsgrondstoffen, keurde ik het gebruik goed van minerale olie voor het onderhoud van machines in de voedingsindustrie.
Ik zag voor het eerst varroamijten op honingbijen in 1983 in Spanje. Vanaf die dag werd ik gefascineerd door die kleine bloedzuigers die in staat zijn om bijenkolonies volledig te vernietigen. In die tijd was in Europa Fulvex het meest gebruikte middel om de bijenmijten te bestrijden. Ik vermoedde dat de mijten op de duur resistent zouden worden tegen Fulvex, zoals trouwens meestal het geval is wanneer chemicalien worden gebruikt om een plaag te bestijden. Dit feit werd later bevestigd door verschillende onderzoekers. Omdat ik wist dat deze middelen slechts gedurende een beperkte tijd werkzaam zouden zijn, begon ik me af te vragen of mijn oliebehandeling van weleer ook niet dienstig zou kunnen zijn voor de bestrijding van bijenmijten.
Terwijl ik deze mogelijkheid overwoog, kwamen er nog veel andere vragen bij mij op :
- Zou minerale olie geen nadelige gevolgen hebben voor de bijen ?
- Op welke manier, hoeveel en hoe dikwijls zou ik de olie toedienen ?
- Zou olie invloed hebben op de larven of op de eierleg van de koningin ?
- Zou het mogelijk zijn om olie heel het jaar door toe te dienen, of zou de behandeling beperkt moeten blijven tot enkele seizoenen ?
- Hoe zou olie de mijten kunnen doden ?
Uit ondervinding wist ik reeds dat olie verschillende soorten mijten doodt. De gedachte om een antwoord te vinden op al mijn vragen liet mij niet meer los. Daarom begon ik alle beschikbare litteratuur over mijten te bestuderen: biologie, anatomie, fysiologie en alle ander factoren die konden helpen om mijn vragen te beantwoorden. Ik kwam tot de volgende bevindingen:
- Het lichaam van een bijenmijt is vrij plat waardoor de verhouding oppervlak/volume groot is : hierdoor zijn bijenmijten zeer kwetsbaar voor behandeling met olien.
- Mijten ademen juist zoals bijen door tracheeen (ademhalingsbuizen). Het verschil in de verhouding oppervlakte/volume tussen bij en mijt laat toe om de mijten te bestrijden met olie zonder daarbij de bijen te schaden.
- Mijten gebruiken poriën voor de diffusie van gassen en voor de opname van vocht. De mijten regelen deze gasuitwisseling via hun ademhalingssysteem.
- Mijten hebben een korte levenscyclus (12 dagen voor tracheemijten en 18 dagen voor varroamijten). Zij zijn het meeste kwetsbaar in de ectoparasitairefase (d.i. wanneer zij op de bijen parasiteren).
Ondanks de behandeling van mijn bijenvolken met Apistan, bleven de mijten zich vermenigvuldigen en verspreiden. De gezondheid van mijn kolonies ging verder achteruit.. Nadat ik gedurende meer dan 10 jaar kolonies had verloren door de mijt, besefte ik dat het de hoogste tijd werd om een nieuwe doeltreffende en duurzame methode op punt te stellen om deze parasiet te bestrijden.
Op 1 april 1996 hing ik 3 apistanstrips tussen de broedramen van al mijn kolonies. Na een behandeling van 6 weken waren 4 kolonies dood, terwijl in de overblijvende kolonies de mijten zich verder vermenigvuldigden. Op dat moment besliste ik om over te schakelen van Apistan naar een behandeling met minerale olie. Ik nam alle strippen weg uit de bijenvolken en wachtte 2 weken zodat de Apistan zeker zou uitgewerkt zijn voordat ik de behandeling met minerale olie startte. De behandeling met minerale olie werd gestart op 1 juni 1996 in 20 kolonies, 5 willekeurige kolonies werden niet behandeld ter controle.
Redenering
Minerale olie wordt met succes aangewend in de behandeling van mijten bij huisdieren. Minerale olie is (in de V.S.) goedgekeurd voor gebruik in de voedingindustrie omdat het niet toxisch is en de voedingswaren niet verontreinigt. Bijgevolg kan minerale olie, als ze werkelijk helpt tegen bijenmijten, gebruikt worden gedurende heel het jaar (in tegenstelling tot acaricides die alleen na de drachtperiode mogen gebruikt worden). De twee soorten mijten die parasiteren op bijen (Acarapis woodi en Varroa jacobsoni) verblijven gedurende een deel van hun leven op het lichaam van hun gastheer (bij). Gezien het gekende poetsgedrag van de honingbij, zullen de bijen de olie via hun poten overbrengen op de rest van hun lichaam en op de andere plaatsen van de kolonie. Minerale olie vervuilt honing of andere bijenproducten niet. De olie schaadt de bijen niet op voorwaarde dat men geen te grote hoeveelheden toedient. Een behandeling met olie gedurende een volledig jaar heeft verbazend positieve resultaten opgeleverd in de bestrijding van bijenmijten.
Methode in laboratorium
- Minerale olie werd rechtstreeks aangebracht op mijten die zichtbaar waren op de bijen : de mijten vielen van de bijen af (tijd niet gemeten).
- Levende mijten uit verschillende kolonies werden verzameld in glazen bokalen en naar het lab gebracht. Één groep mijten werd direkt met olie behandeld in de bokalen, andere werden voorzichtig verwijderd zonder ze te beschadigen en op een glasplaat of op vetvrij papier geplaatst waar een dunne oliefilm was op aangebracht. De mijten die niet in contact kwamen met olie, bleven verschillende dagen in leven in de bokalen. Mijten die aan olie werden blootgesteld, werden bijna onmiddellijk bewegingsloos, alhoewel enkele mijten wel nog enige tijd actief bleven.
Methode in het veld
Verschillende methodes om de olie toe te dienen werden uitgeprobeerd
- Een vel waspapier (vetvrij papier) bedekt met een dunne film olie, werd op de bodem van de bijenkasten geplaatst. Dode mijten werden verzameld en geteld: het aantal mijten variëerde van 10 in een kleine kolonie tot 112 in een grote kolonie.
- Strippen waspapier (25 cm lang en 4 cm breed) ingestreken met olie werden tussen de ramen in de broedkamer gehangen. Het aantal strippen variëerde van 6 tot 10 naargelang de grootte van de kolonie. De oliestrips werden om de twee weken vervangen door nieuwe.
- Een streep olie (2,5 cc) werd aangebracht op de toplatten van de ramen.
Beoordeling van de behandeling Het effect van de behandeling met minerale olie werd gecontroleerd door tellen van de mijten in het gesloten broed. Het aantal dode mijten variëerde volgens de graad van besmetting, de grootte van de kolonie en duur van de behandeling. De eerste tellingen leverden 54 besmette cellen op per honderd geopende cellen. Het aantal mijten schommelde tussen 1 en 3 per cel. Het aantal mijten per 100 geopende broedcellen daalde drastisch na gebruik van minerale olie (van 54 tot 4 % in sommige gevallen). Ik moet wel toegeven dat de behandeling in het begin veel werk vergde. Andere methodes werden onderzocht om de behandeling goedkoper te maken, waarbij vooral de hoeveelheid olie verminderde. De meest effectieve methode was die waarbij gewoon een streep olie op de toplatten werd gedruppeld. Bij aanvang van de testen werd de hoeveelheid olie gemeten met een druppelteller : 2,5 cc olie per toplat blijkt een veilige dosis te zijn voor de bijen (anders worden de bijen zelf doordrenkt door de olie). Nu dien ik de olie toe met een flesje waarop een spuitje met 1,5 mm diameter zit. De olie wordt als een dunne spaghetti op de toptlatten aangebracht. In het begin verspreidde ik de olie met de hand; dit bleek niet nodig te zijn : de bijen zelf verspreiden de olie zeer vlug. Ik heb nu een soort deksel uit bakeliet gemaakt waarmee de bijen worden opgesloten in de broedkamer terwijl ik de olie aanbreng. In dit bord zitten spleten die overeenkomen met de toplatten: zo kan ik de olie toedienen zonder dat er bijen op de toplatten lopen.
Observaties Na 1 jaar toepassing van minerale olie op verschillende manieren heb ik de volgende feiten vastgesteld : – minerale olie (food grade mineral oil) kan effectief gebruikt worden om bijenmijten te bestrijden. De hoeveelheid olie kan schommelen van een dunne film op waspapier tot 2,5 cc per toplat
- Het percentage mijten in het gesloten broed daalde van 54 tot 4 %.
- De eierleg van de koningin werd niet gestoord..
- De 5 niet behandelde kontrolekolonies waren uitgestorven door een combinatie van verschillende factoren (roverij, nosema ..)
- Resultaten in de 20 kolonies behandeld met minerale olie
- Een volk is weggezwermd
- Twee waren klein en werden geroofd
- 17 kolonies hebben zich zeer goed ontwikkeld (2 broedbakken en meerdere honinghoogsels).
- Het gebruik van ingeoliede vellen waspapier op de bodem werd opgegeven omdat er te veel mul op bleef plakken en de olie onvoldoende verspreid werd. (deze methode kan misschien wel nut heben voor het verzamelen en tellen van dode mijten).
- Bijenstalen werden onderzocht op tracheemijten : tijdens deze behandeling werden geen tracheemijten gevonden.
- Onderzoek van het gesloten broed toonde aan dat de mijten zowel het werkster
- Als het darrenbroed parasiteren.
- Tijdens de testperiode werd minerale olie om de 2 weken toegediend, ook in de wintermaanden. De olie had geen merkbare invloed op de eierleg van de moer of op de toestand van het open broed.
Conclusie
Minerale olie is te verkiezen als acaricide ter bestrijding van bijenmijten (tracheemijt,varroamijt) als men zich baseert op kostprijs, fysische eigenschappen (reukloos, smaakloos, besmet honig of andere bijenproducten niet) en toepasbaarheid (kan heel het jaar door gebruikt worden).
Pedro Rodriguez (vertaling Hugo Thoné)
Noot 1: Minerale olie : zie MEREK INDEX 11de uitgave, pg. 7141, item 7139 : Petrolatum, liquid (minerale olie, paraffine-olie, merknamen Clearteck, Drakeol, Hevyteck,…)
Noot 2: Baby-olie is minerale olie : deze olie mag echter niet gebruikt worden omdat het geparfumeerd is.
Noot 3: Het is gewoon wonderolie.